Pilica - opis szczegółowy

Pilica jest największym lewobrzeżnym dopływem Wisły. Jej długość wynosi 342 km. Dla kajaka dostępna jest przy normalnym stanie wody od Szczekocin, choć przy wyższych stanach wody można spływać nią od Żarnowca. Jest pięknym i urozmaiconym nizinnym szlakiem wodnym. Znalezienie miejsca na biwak nie sprawia z reguły trudności; w opisie wskazano niektóre ładniejsze lub dogodniejsze miejsca, zwłaszcza w pobliżu większych miejscowości. Ludzie mieszkający nad nią są gościnni i życzliwi. Okolica atrakcyjna pod względem krajobrazowym jak i krajoznawczym. Czysta woda zachęca do kąpieli. Zwłaszcza odcinek do Sulejowa jest pod tym względem wyjątkowy - rzadko w centralnej Polsce można znaleźć rzekę o tak przejrzystej wodzie. Spadek na szlaku wynosi od 0,8‰ poniżej Szczekocin do 0,5‰ na odcinku z Koniecpola do ujścia. Średni przepływ od 1,8 m³/s w Szczekocinach do 50 m³/s u ujścia.

W górnym biegu (do Maluszyna) jest to szlak nieco trudny i dość uciążliwy - co najmniej 7 przenosek (ZWC, U3), poniżej łatwy i nieuciążliwy, jeśli nie liczyć przenoski przez zaporę w Smardzewicach (ZWB, U1).

Na przebycie opisanego odcinka potrzeba przynajmniej 10 dni, jednakże warto przyjechać tu na dłużej, gdyż szlak jest bardzo interesujący (***).

291,5

Szczekociny; wodować się koło zespołu pałacowego z XVIII w. przy moście. Można zacząć spływ 1,5 km wyżej w miejscu, dokąd najbliżej drogą ze stacji kolejowej, jednakże wówczas trzeba być przygotowanym na dwie przenoski i uciążliwe holowanie. W miejscu wodowania Pilica toczy bardzo zimną wodę uregulowanym korytem szerokości ponad 5 m.

290,5

Szczekociny, drugi most. Za nim próg betonowy - kajaki spławić. Nurt niknie w trzcinowisku. Młyn - niewygodna przenoska prawą stroną. Nieco trudny odcinek: ostre meandry, zwalone drzewa, silny nurt znoszący częstokroć w zwisające nad wodą krzaki. Rzeka płynie szpalerem drzew wśród łąk, czasami przez las.

286,0

Ujście rzeki Krztyni z lewej strony.

278,0

Suchy Młyn, drewniany mostek. Poniżej młyn w Przyłęku - kajaki spławić po drewnianej pochylni.

274,5

Przyłęk, most drogowy. Dalej most kolejowy, przed nim na prawym brzegu budynek dawnego młyna, w rzece pale po starym moście.

268,0

Łysaków, wieś na prawym brzegu za wałem przeciwpowodziowym. Początek uregulowanego odcinka. Dwa jazy - zależnie o stanu wody spływać lub spławiać kajaki.

266,0

Kuźnica Wąsowska, most. Dwa kolejne jazy.

262,0

Koniecpol, wysoki jaz, w prawo odejście młynówki. Przenoska prawą stroną na rzekę 50 m, niewygodne zejście do wody. Mielizny, czasem konieczne holowanie.

261,0

Ujście rzeki Białki z lewej strony, za nim most w Koniecpolu. Opodal interesujący barokowy kościół. Most kolejowy, za nim jaz około 1 m wysokości - kajaki spławiać, ewentualnie przenieść. Koniec uregulowanego odcinka. Na lewym brzegu wieś Radoszewnica, liczne drewniane mostki; kamieniste przemiały. Z prawej dopływ zanieczyszczonej przez Koniecpol młynówki.

255,0

Radoszewnica, most betonowy. Pilica płynie wśród łąk, na brzegach wierzby i olchy.

253,0

Rozwidlenie. Na prawej odnodze młyn i zwalone mostki, w sumie 4 przenoski. Płynąć w lewo do Okołowic, gdzie krótka przenoska przez jaz.

250,0

Połączenie odnóg, most. Na lewym brzegu kompleksy stawów rybnych.

248,0

Kuźnica Grodziska, płynąć prawą odnogą do młyna adaptowanego na elektrownię. Przenoska prawą stroną.

246,5

Wólka, młyn i kaszarnia. Przenoska lewym brzegiem.

244,5

Modła, zabudowania na lewym brzegu. Jaz, przed nim odejście kanału na stawy hodowlane. Lądowanie na lewym brzegu, przenoska przez drewniany mostek, wodowanie na prawym brzegu rzeki. Mało wody, zwalone drzewa wymagają kilkakroć przeciągania kajaka.

243,0

Pukarzów. Rzeka uregulowana, most, na końcu długiego prostego odcinka jaz - przenoska prawym brzegiem. Szybki nurt pod zwisającymi nad wodą wiklinami, ostre zakręty i pozatapiane pnie drzew - płynąć ostrożnie.

236,5

Maluszyn, most, za nim kamienisty próg, dalej próg betonowy. Spływać ostrożnie. Do Sulejowa rzeka szeroko rozlana, piaszczyste mielizny, zatopione kłody, wokół łąki, za nimi las, który dochodzi czasem do brzegu. Mnóstwo pięknych miejsc biwakowych.

230,3

Sudzinek, most.

225,8

Ujście rzeki Czarnej Włoszczowskiej z prawej strony.

222,0

Bobrowniki, most drewniany i będący w budowie betonowy.

219,2

Krzętów, most. Za lasami na prawym brzegu wieś Mrowina.

210,5

Biały Brzeg, gajówka, kładka przez rzekę. Na lewym brzegu Pratkowice, poniżej na prawym Chałupki. W urwiskach wyrzeźbionych przez rzekę liczne gniazda jaskółek.

201,0

Przedbórz, most drogowy, przed nim próg - spływać lewą stroną. Warto obejrzeć gotycki kościół. Za Przedborzem kilka małych kamienistych prożków. Na lewym brzegu na długim odcinku las.

189,0

Faliszew, kładka.

184,4

Skotniki, wieś na prawym brzegu. Na lewym Łęg Ręczyński, poniżej kolejna wioska - Placówka.

176,2

Trzy Morgi, kładka.

173,2

Zakole w lewo. Piaszczyste urwiska zwieńczone koronami sosen. Na lewym brzegu wieś Przewóz.

166,0

Ostrów, wieś na prawym brzegu.

164,2 »

Ujście rzeki Czarnej Malenieckiej z prawej strony.

158,1

Sulejów, most drogowy.

157,3

Sulejów Podklasztorze - obronne opactwo cystersów z kościołem z XIII w., obecnie w renowacji. Za ujściem Luciąży z lewej strony zaczyna się zaporowy Zbiornik Sulejowski. W jego połowie w Bronisławowie ujęcie wody dla Łodzi.

138,0

Smardzewice, zapora. Przenoszenie schodkami koło jazów ponad 150 m, wodowanie na lewym brzegu; przy wysokiej fali lądowanie niebezpieczne, należy wówczas dobić do północno-zachodniego brzegu koło portu jachtowego i przewieźć kajaki koroną zapory na prawy brzeg rzeki za próg ze stalowych pali wzmocnionych szyną i z głazów, znajdujący się poniżej zapory.
Warto zobaczyć znajdujące się w pobliżu tzw. groty nagórzyckie.

132,5

Tomaszów Mazowiecki, jaz; przenoska prawym brzegiem około 30 m. Mostek, za nim słupy po dawnym moście. W pobliżu rezerwat "Niebieskie Źródła" chroniący malownicze wywierzyska krasowe.

132,1

Most drogowy, za nim na prawym brzegu interesujący Skansen rzeki Pilicy. Poniżej mostu z lewej strony rozległy ośrodek wypoczynkowy, na terenie którego mieści się też Klub Sportowy Amber, zajmujący się także turystyką kajakową. Najlepsze miejsce do rozpoczęcia spływu dolnym odcinkiem Pilicy, możliwość biwakowania i pozostawienia samochodów.

130,1

Tomaszów Mazowiecki, most drogowy, niżej kolejowy. Pod nim kamienisty próg z wysoką falą, spływalny lewą stroną, fartuch może być przydatny.

127,8

Ujście Wolborki z lewej strony.

121,4

Spała, most drogowy. Lądowanie przed mostem z lewej strony, stąd najbliżej do centrum miejscowości wypoczynkowej z pomnikiem żubra, charakterystyczną tzw. Carską Wieżą i modrzewiowym kościółkiem. Za mostem kolejne dwa dogodne piaszczyste miejsca na lądowanie z lewej strony, drugie za zakrętem w lewo, w lesie. Na obu brzegach starodrzewia sosnowe i dębowe - rezerwat leśny "Spała".

111,0

Teofilów, z lewej strony bar i miejsce na biwak, ale położone przy ruchliwej szosie; dogodniejsze spokojne miejsce na biwak na polance pod sosnowym młodnikiem z lewej strony na początku prostego odcinka przed mostem w Inowłodzu.

113,0

Inowłódz, most, przed nim z lewej dogodne miejsce na postój na zapleczu kościoła z 1520 r. Warto obejrzeć także dawną synagogę mieszczącą obecnie sklep, odrestaurowane częściowo ruiny zamku kazimierzowskiego i romański kościół św. Idziego z 1086 r., będący wotum dziękczynnym Władysława Hermana za narodziny syna Bolesława. Za mostem kamienisty przemiał, za nim z lewej plaża. W sąsiadującym z Inowłodzem Zakościelu wyznaczone miejsce na biwak. Od tego miejsca Pilica zaczyna swój dolny bieg. Lewy brzeg doliny jest wysoki i stromy, prawy zaś łagodny, często zalesiony. W krętym i szerokim korycie coraz liczniejsze wyspy porośnięte zaroślami wierzbowymi oraz płycizny. Uważnie trzymać się nurtu.

106,5

Żądłowice, wieś na lewym brzegu.

102,0

Mysiakowiec, most.

97,6

Wólka Kuligowska, wieś na prawym brzegu, za wsią most kolejowy.

96,0

Gapinin, most kolejowy. Przed nim z prawej miejsce na biwak przy lesie sosnowym.

89,2

Domaniewice, prom. Za nim z lewej ośrodek wypoczynkowy, zajmujący się też spływami kajakowymi. Dogodnego miejsca na biwakowanie przy rzece jednak brak, można się rozbić jedynie w oddaleniu od wody albo ostatecznie na placu manewrowym przy slipie.

87,0

przy połączeniu odnóg Pilicy opływających wyspę na prawym brzegu na skraju zagajnika dobre miejsce biwakowe; w pobliżu wieś Myślakowice

84,0

Łęgonice Duże i Małe, wsie po obu brzegach rzeki z zabytkowymi drewnianymi kościółkami. Możliwość biwakowania na prawym brzegu na wysokości kościółka albo za wsią na łące, także z prawej.

80,0 »

Nowe Miasto, most drogowy. Przed nim z prawej pomosty do dobijania przy restauracji i hotelu. Za mostem z prawej ujście rzeki Drzewiczki, nad nią smażalnia ryb, zaś z lewej plaża, przy niej możliwe biwakowanie. Do centrum Nowego Miasta i sklepów ponad 500 m. W Nowym Mieście można obejrzeć trzy zabytkowe kościoły i lokalne muzeum.
Do Białobrzegów Pilica płynie głównie wśród łąk, lasy mniej liczne.

76,0

Gostomia, most. We wsi dwór z XIX w. i duży kompleks stawów rybnych, liczący sobie kilkaset lat. Po odcinku wśród łąk rzeka dochodzi do stromego, wysokiego na kilkadziesiąt metrów, zalesionego lewego brzegu. Jest to rezerwat przyrody „Tomczyce”. Na zakolu w lewo przed rezerwatem na łące z lewej dobre miejsce na biwak.

68,0

Tomczyce, most. We wsi dwór z XIX w. i sklep. Za mostem z prawej na rozległych łąkach możliwość biwakowania.

66,4

Ulaski Stamirowskie, wieś na prawym brzegu. Na łące przy wsi możliwość biwakowania za zgodą właściciela.

62,0

Górki, na rozległych łąkach możliwość biwakowania.

56,0

Osuchów, most. Przy nim jak i przy nastopnych mostach dobre wyjścia na ląd i łąki zdatne na obozowanie.

53,3

Przybyszew, most.

51,9

Pacew, most.

49,3

Góry, most.

46,4

Białobrzegi, zabytkowy żelbetowy most drogowy. Przed nim z prawej stanica WOPR, przy niej można rozbić biwak z możliwością z korzystania z toalet i pryszniców. Blisko stąd do miasta, w którym są sklepy i restauracje a także kościół, którego budowę rozpoczęto w 1932 r. Za mostem z prawej plaża miejska.

44,9

Most szosy z Warszawy do Krakowa. Na prawym brzegu ośrodki wypoczynkowe, za nimi na lewym brzegu dobre miejsce biwakowe. Lasy na brzegach, zwłaszcza na prawym.

38,5

Biejków, most. W jego rejonie możliwość biwakowania na łąkach.

33,7

Michałów, most. Z prawej strony można biwakować. Jest to ostatnie rozsądne miejsce na biwak aż do Warki. Dalsze ewentualne miejsca opatrzone są z reguły tabliczką „Teren prywatny”.

27,5

Biała Góra, hałaśliwy ośrodek wczasowy na skarpie prawego brzegu, przy nim możliwość biwakowania.

20,6

Niemojewice, wieś na lewym brzegu. Bar nad rzeką, w sezonie letnim zamknięty.

18,6

Warka, most kolejowy. Za nim z lewej hangar kajakowy PTTK, wypożyczalnia kajaków i slip. W pobliżu camping bez dostępu do rzeki.

17,3

Warka, most drogowy. Stąd najbliżej do centrum miasta z dwoma zabytkowymi kościołami i ratuszem pamiętającym rok 1794. Za mostem z lewej dzika plaża.

16,1

Winiary, dzielnica Warki. Z lewej wśród sosen na piaszczystej skarpie Przystań na Winiarach, pole namiotowe przy barze, teren ogrodzony, toalety i prysznice. Najlepsze miejsce na biwak w Warce. W pobliżu dwór z XVII w., rodzinny dom Kazimierza Pułaskiego, muzeum.

13,3

Stara Warka, wieś na stromej, podciętej przez rzekę skarpie. Do ujścia Pilica brzegi ma uregulowane, jest głęboka, mielizny zaniknęły.

4,2

Ostrołęka, plaża i dobre miejsce na biwak z lewej strony; za wałem wieś ze sklepem i kościołem.

1,6

Mniszew, most drogowy. Za wsią 4 km od mostu skansen bojowy z okresu II wojny światowej.

0,0 »

Ujście Pilicy do Wisły w jej 457 km.

Opisu dokonano na podstawie spływu odbytego w sierpniu 1995 na odcinku za Szczekocin do ujścia oraz spływu odbytego w lipcu 2014 na trasie z Tomaszowa Mazowieckiego do Mniszewa.
Literatura: B. Jastrzębski, Turystyczne szlaki wodne Polski, Warszawa 1960; J. P. Kramek, Osiem dni na Pilicy, artykuł w czasopiśmie "Gościniec" z 1985 r.; Szlak wodny Pilicy, mapa turystyczna, COIT O/Częstochowa 1990 r.; R. Olaczek, E. Tranda, Z biegiem Pilicy, Warszawa 1990; M. Lityński, Pilica przewodnik kajakowy, Warszawa Łódź 2008; Mapa topograficzna Polski, wyd. sztabu generalnego WP, skala 1: 200000.