Kanał Augustowski - opis orientacyjny

Krótka charakterystyka szlaku: sztuczna droga wodna, wykorzystująca częściowo dawne koryta rzek Czarnej Hańczy i Netty, łącząca Niemen z Biebrzą z najwyższym punktem (stanowiskiem szczytowym) przy ujściu Suchej Rzeczki. Na trasie 18 śluz, z czego 3 na Białorusi, jedna graniczna i 14 w Polsce. Planując spływ należy uwzględnić, że śluzowanie wraz z oczekiwaniem i uiszczeniem opłaty zajmuje zwykle około godziny. Znaczenie dla wodniaków ma zwłaszcza odcinek od ujścia Czarnej Hańczy w Rygolu do Biebrzy, choć od czasu otwarcia ruchu bezwizowego na Białorusi także odcinek z Rygola do Niemnowa zyskuje na popularności. Zapewne najbardziej malowniczy kanał żeglowny w Polsce, zbudowany w latach 1824 - 1838. Zaprojektowany przez Ignacego Prądzyńskiego, wybitnego inżyniera i generała z czasów powstania listopadowego, z zabytkowymi śluzami (najciekawsze i najlepiej zachowane: Sosnówek, Mikaszówka, Perkuć, Paniewo, Swoboda) jest pomnikiem polskiej myśli inżynieryjnej z czasów Królestwa Kongresowego. Śluzowanie w górę jest dużym przeżyciem, gdyż woda do wnętrza śluzy wlewa się przez zastawki we wrotach na oczach śluzowanych. Obecnie bez znaczenia gospodarczego, pełni tylko funkcje turystyczne. Aby przepłynąć odcinek białoruski, trzeba zgłosić zamiar przepłynięcia z wyprzedzeniem około tygodnia, posiadać wykupione ubezpieczenie, dokument z białoruskiego biura podróży świadczący o wykupieniu usług turystycznych uprawniających do pobytu w Parku Kanał Augustowski, odpowiednią do czasu pobytu sumę pieniędzy (określoną przepisami białoruskimi) i oczywiście paszport. Zdecydowanie łatwiej załatwić te formalności, jeśli skorzysta się z pomocy miejscowego organizatora spływów, np. z Augustowa. Na odcinku Rygol - Augustów na brzegach lasy Puszczy Augustowskiej, a pomiędzy odcinkami stricte kanałowymi piękne jeziora; od Augustowa do Biebrzy szlak bardziej monotonny i mniej uczęszczany. Na odcinku z Rygola do Augustowa sporo wyznaczonych miejsc biwakowych (niektóre ważniejsze wymieniono w opisie). Poniżej Augustowa szlak bez poważniejszej infrastruktury turystycznej.

Położenie: Równina Augustowska i Kotlina Biebrzańska, łączy Niemen z Biebrzą.
Odcinek dostępny dla kajaka: w Polsce Kurzyniec – Dębowo (81,7 km), na Białorusi Niemnowo – Kurzyniec (21,9 km)
Odcinek przepłynięty (data spływu): Niemnowo – Dębowo (Niemnowo – Rygol maj 2019, Rygol – Białobrzegi ostatnio lipiec 2009, Augustów – Dębowo lipiec 1993 oraz lipiec 2013)

Informacje o przepłyniętym odcinku:
Ilość dni płynięcia: 4 - 5
Trudność: ZWA
Uciążliwość: u 1
Malowniczość: do Augustowa ***, niżej *

Orientacyjny kilometraż - przeszkody i ciekawostki:

103,6

połączenie Kanału Augustowskiego z Niemnem; w dół Niemna 31 km do Druskiennik na Litwie, w górę 35 km do Grodna

101,2

śluza Niemnowo, czterokomorowa (pierwotnie trzykomorowa), most, z p. w ceglanym budynku strażnicówki Muzeum Kanału Augustowskiego

100,0

jaz Kurkul (l), kierujący wody z Kanału do rzeki Ostaszanki (Astaszanki); można przenieść się około 80 m na kanał upustowy prowadzący do tej rzeki; Ostaszanka jest ciekawą, bystrą rzeczką z licznymi zatopionymi pniami i głazami w nurcie, nie ma przeszkód wymagających przenoszenia kajaka (ZWB, ***); płynąc Kanałem Augustowskim z Polski warto przenieść się na nią, gdyż stanowi ciekawe urozmaicenie po dłuższym płynięciu Kanałem; na Ostaszance powyżej jej połączenia z kanałem upustowym jest elektrownia wodna i spływ Ostaszanką zależy w znacznym stopniu od tego, czy elektrownia pracuje; po pokonaniu 1,5 km Ostaszanką dopływa się do mostu, przed nim jest rozległe pole namiotowe i turbaza, w której można wynająć noclegi w pokojach; po kolejnych 1,9 km dopływa się do Niemna 1,6 km powyżej połączenia Niemna z Kanałem Augustowskim; ze wspomnianej turbazy można odbyć ciekawa jednodniową wycieczkę Ostaszanką do Niemna, Niemnem do Kanału Augustowskiego, Kanałem po śluzowaniu w Niemnowie do jazu Kurkul i od jazu po przenosce Ostaszanką do turbazy

94,6

Sonicze, most; kończy się prosty i nudny odcinek Kanału; z p. jaz Czortek, za którym jest dawne, pozbawione niemal wody koryto Czarnej Hańczy; odtąd Kanał aż do Rygola prowadzi łagodnymi zakolami skanalizowanym korytem Czarnej Hańczy, w lesie z l. bunkry d. linii Mołotowa

91,5

śluza Dąbrówka, nad nią most zwodzony; za nią z p. miejsce na odpoczynek z wiatami (postój płatny!)

85,6

Leśna, most drogowy, początek strefy przygranicznej

85,0

śluza Wołkuszek

83,4

Jaz Wołkuszek (l)

81,7

śluza Kurzyniec, nad nią most zwodzony; granica Białorusi i Polski, wodne przejście graniczne Rudawka-Lesnaja; za śluzą z l. wieś Rudawka, możliwość biwakowania na polu biwakowym przy agroturystyce, wyjście niewygodne na pale umacniające brzeg Kanału; we wsi sklep i bar

77,4

śluza Kudrynki, nad nią most

74,4

śluza Tartak, nad nią most drogowy

70,5 »

Rygol, ujście Czarnej Hańczy

70,3

śluza Sosnówek, z lewej miejsce biwakowania

69,1

śluza Mikaszówka, we wsi Mikaszówka ciekawy drewniany kościół, za śluzą malownicze jeziora Mikaszówek i Mikaszewo

63,0

śluza Perkuć, wśród lasu, przy niej interesujący leśny rezerwat przyrody, za nią jezioro Krzywe, w lewo wejście pod mostkiem na nieduże jezioro Kruglak o zatorfionych brzegach

60,9

śluza Paniewo, dwukomorowa, za nią jezioro Paniewo z rozległym biwakiem na północnym brzegu

58,5

jezioro Orle, nad nim z lewej wieś Płaska

57,0

śluza Gorczyca (ostatnie śluzowanie w górę), za nią zarastające jezioro Gorczyckie, przechodzące niezauważalnie w kanał, nad nim stanica wodna Płaska

53,0 »

ujście Suchej Rzeczki z prawej strony, przy ujściu biwak; Suchą Rzeczką można popłynąć pod prąd 1,5 km na jezioro Serwy (u wypływu z jeziora przenoska przez jaz); jezioro Serwy ma 6,5 km długości i dwie duże wyspy; z położonej w połowie długości jeziora wsi Serwy oraz leżącej po drugiej stronie jeziora wsi Małowiste można przewieźć kajaki do Bryzgla nad jezioro Wigry, na początek szlaku Czarnej Hańczy albo do wsi Danowskie nad jeziorem Blizno, na początek szlaku Blizny

47,4

śluza Swoboda (od niej śluzowania odbywają się w dół), za nią piękne jezioro Studzieniczne z licznymi biwakami na południowym brzegu; na początku jeziora prywatny ośrodek wodny i pozostałości stanicy wodnej Swoboda; w końcowej części jeziora na wyspie rezerwat przyrody Brzozowy Grąd, na południowym brzegu wieś Studzieniczna z drewnianym kościołem i murowaną kaplicą na półwyspie, znane sanktuarium maryjne, odwiedzone w 1995 roku przez Jana Pawła II (to zdarzenie upamiętnia interesujący pomnik)

43,5

śluza Przewięź, za nią jezioro Białe Augustowskie o świetnej wodzie; docierają na nie już dość licznie wczasowicze na łódkach startujących w Augustowie

36,7

rzeczka Klonownica, długości 800 m, pod mostem prowadzi na jezioro Necko, wyraźnie brudniejsze, z wieloma ośrodkami wypoczynkowymi; z prawej w zatoce jeziora Necko ujście rzeki Rospudy

35,9 »

rzeka Rospuda

34,3 »

wypływ Kanału z jeziora, z prawej ośrodek PTTK, most i zabudowa miasta Augustowa (warto obejrzeć muzeum Kanału Augusowskiego w starym dworku)

32,8

rozwidlenie: w lewo jaz i dalej Kanał Bystry, prowadzący do jeziora Sajno (2,5 km); obecnie spływ w tamtym kierunku jest prawie niemożliwy, gdyż droga przenoszenia kajaków została zagrodzona metalowymi barierami, aby przenoszenie kajaków nie zakłócało ruchu na bardzo uczęszczanej szosie; w prawo śluza Augustów, tam należy się kierować; na półwyspie między odnogami muzeum Kanału Augustowskiego w starym dworku

31,7

kolejny most w Augustowie

27,3 »

upust w lewo; po spuszczeniu kajaka parędziesiąt centymetrów w dół z zastawki można niedużym kanałem wśród trzcinowiska przedostać się po 500 m do rzeki Sajownicy i nią pod niezbyt silny prąd podpłynąć na jezioro Sajno; jest to najdogodniejsze obecnie połączenie pomiędzy Kanałem Augustowskim a tym jeziorem

26,8 »

śluza Białobrzegi, za nią most; przed mostem można dobić i przenieść kajaki około 60 m na Sajownicę powyżej jazu u jej ujścia do Netty, a następnie Sajownicą pod niezbyt silny prąd popłynąć na jezioro Sajno; za mostem w lewo liczącym około 100 m kanałem (bez przenoski) można przedostać się na rzekę Nettę, która stanowi odtąd alternatywny szlak dla dalszego odcinka Kanału Augustowskiego, znacznie ciekawszy od samego Kanału

19,2

śluza Borki, przed nią z lewej upust do Netty, za nią najdłuższa sześciokilometrowa prosta Kanału

13,2

śluza Sosnowo, przed nią upust do Netty

11,0 »

połączenie Kanału z Nettą, odtąd koryto Kanału poprowadzone dawnym korytem rzeki jest bardziej kręte; wpływamy na teren Biebrzańskiego Parku Narodowego; z lewej rezerwat przyrody Czerwone Bagno

2,0

Polkowo, wieś z prawej strony; w miejscu, gdzie rzeka zbliża się do drogi, dogodne dojście do brzegu; po drugiej stronie drogi można biwakować na ogrodzonym terenie przy sklepie za zgodą właściciela terenu

0,3

śluza Dębowo

0,0 »

połączenie Kanału Augustowskiego z Biebrzą

Literatura: Bronisław Jastrzębski, Turystyczne szlaki wodne Polski, Warszawa 1960; Józef Kuran, Kajakiem po jeziorach augustowskich i suwalskich, Warszawa 1967; Marek Śleszyński, Polska północno-wschodnia, Przewodnik kajakowy, Białystok 2000; Marek Lityński, Czarna Hańcza z Kanałem Augustowskim, Rospudą i Blizną, Warszawa 2003, Kanał Augustowski, mapa turystyczna (wraz z opisem szlaku) w skali 1:100 000, Nieporęt 2016.
Organizatorzy spływów tym szlakiem: wielu