Włocławski Klubu Wodniaków PTTK - strona kajakowa

Słownik kajakowy

Słownik kajakowy

Słownik zawiera podstawowe zwroty używane w kajakarstwie zamieszczone na tej witrynie.

akwen
określony obszar wodny oceanu, morza, jeziora, rzeki, zatoki; odpowiednik określenia „teren” w odniesieniu do lądu; w obrębie portu mor., przystani lub zatoki zw. akwatorium.
bystrze
każde gwałtowne przyspieszenie prądu; bystrza tworzą się w naturalnych i sztucznych zwężeniach koryta, w przerwach między wszelkiego rodzaju przeszkodami; woda na bystrzu tworzy fale, pieni się, cwałuje; na początku bystrza powierzchnia wody z reguły przybiera kształt tzw. warkocza, litery V zwróconej rozwartą częścią w górę rzeki; na bocznej granicy bystrza tworzy się rwąca smuga, tzw. chyżka; ponieważ na bystrzu woda jest najgłębsza, trzymanie się jego środka podczas spływania jest najbezpieczniejsze, oczywiście jeżeli fale nie są zbyt duże a kierunkiem docelowym nie jest przeszkoda, wówczas należy zejść z bystrza na chyżkę albo i dalej, choć to ostatnie wiąże się zazwyczaj z wpłynięciem do cofki
ciek
ogólne określenie wód płynących w wyraźnym, otwartym korycie
cofka
prąd odwrotny do kierunku w którym płynie rzeka, powstaje w wyniku odbicia masy wody od przeszkód, brzegu lub zawirowania mas wody; cofka występuje zwykle za przeszkodami przegradzającymi częściowo rzekę i wystającymi nad jej powierzchnię; granica między cofką a nurtem to chyżka (p. bystrze); cofka jest znakomitym miejscem do rozpoczęcia pływania lub zatrzymania kajaka; umiejętność korzystania z cofki w tym celu jest podstawową umiejętnością każdego kajakarza chcącego pływać po trudniejszych rzekach; niespodziewane wpłynięcie do cofki może skończyć się wywrotką
czytanie wody
rozpoznawanie przeszkód na podstawie wyglądu zwierciadła wody
dorzecze
obszar odwadniany przez system rzeczny składający się z rzeki gł. z dopływami
fiord
wąska, długa, często rozgałęziona i b. głęboka (do 1300 m) zatoka mor. powstała w wyniku zalania przez morze (najczęściej z powodu eustatycznego podnoszenia się poziomu morza po stopieniu się lodowców) dolnych części żłobów (dolin) lodowcowych
grzęda
kilka następujących po sobie progów skalnych
jaz
budowla regulacyjna na rzece, przegradzająca całe jej koryto, wyposażona w elementy służące piętrzeniu rzeki, często ruchome, takie jak opuszczane zastawki
kajakarstwo
dyscyplina sportowa obejmująca wyścigi na kajakach i kanadyjkach; także rodzaj turystyki wodnej
kanał
sztuczne koryto prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu
koryto rzeki
najniżej położona część doliny rzeki, w której ma miejsce stały przepływ wody
kra
zamarznięta woda mająca konsystencję lodu, powstaje z przemarzniętych krążków śryzu, kruszenia się lodu brzegowego i kruszenia się pokrywy lodowej
lepa
warstwa zbitego, przesączonego wodą śniegu, powstająca na rzece w czasie obfitych opadów śniegu
lód denny
lód powstający na dnie cieku podczas wypromieniowywania ciepła z dna koryta
nurt
warstwa w masie płynącej wody, która jest najszybsza; jej największa prędkość w porównaniu do pozostałej masy wody wynika z poruszania się jej w najgłębszej części koryta rzeki, a więc tam, gdzie opory podłoża są najmniejsze; nurt w obrębie koryta płynie serpentynami, które są tym większe, im niższy jest stan wody i bardziej łagodne łuki koryta; na ogół nurt trzyma się brzegu wklęsłego; płynąc linią nurtu, płyniemy najszybciej i najbezpieczniej, ponieważ jest to struga wody najgłębsza i najszybsza
odwój (walec wodny)
miejsce za progiem, w którym powierzchniowa warstwa wody cofa się w górę rzeki, zdarza się, że z odległości kilku metrów; jeżeli próg jest stosunkowo łagodny, występuje za nim z reguły odwój płytki, pod którym istnieje wyraźny strumień wody płynącej w dół rzeki; jeżeli próg jest pionowy, występuje za nim odwój głęboki, w którym woda wytraca całkowicie swoją energię i w związku z tym trudno z niego wypłynąć; odwoje głębokie tworzą się z reguły za każdym sztucznym progiem, dlatego progi tego rodzaju są zawsze niebezpieczne dla kajakarzy
oparzelisko
miejsce zawsze wolne od lodu w wyniku zasilania rzeki lub zbiornika wodnego cieplejszymi wodami gruntowymi
pokrywa lodowa
powstaje wskutek zamarznięcia wód stojących oraz na rzekach w wyniku zatrzymania się śryzu i łączenia się kry; może pokryć całą lub część powierzchni rzeki lub zbiornika wodnego
próg
naturalny lub sztuczny uskok dzielący w poprzek całe koryto rzeki; najczęściej występującym naturalnym progiem jest przemiał, na ogół jest on jednak mało wyraźny; ostrzej zaznaczone są progi powstałe wskutek przechodzenia w poprzek dna podłoża twardszego od przyległych (np. grzędy skalne); również progi sztuczne są dobrze widoczne; możliwość przepłyniecia kajakiem przez próg uzależniona jest od jego wysokości, ilości wody nad nim przepływającej (tzw. przewał) i długości i siły odwoju za progiem
rów
sztuczne koryto prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna mniejszej niż 1,5 m przy ich ujściu
rzeka
naturalny ciek powstający z połączenia potoków lub wypływający z jeziora, źródła, mokradła (rzadziej)
spływ
przepłynięcie turystycznego szlaku wodnego; np. spływ kajakowy.
śródlądowe drogi wodne
wody powierzchniowe, na których, z uwagi na warunki hydrologiczne oraz istniejące urządzenia wodne, możliwy jest przewóz osób i towarów statkami żeglugi śródlądowej
spadek rzeki
stosunek różnicy wysokości między dwoma przekrojami poprzecznymi rzeki do długości odcinka mierzonego z biegiem rzeki między tymi przekrojami; stosunek ten określamy w promilach (‰) lub procentach (%); przykładowo jeśli zwierciadło wody na odcinku 1 kilometra obniżyło się o 50 cm to spadek rzeki wynosił 0,5‰ lub 0,05%; zasadniczo im większy spadek tym siła nurtu i trudność rzeki są wyższe
stopień wodny
skokowa różnica poziomów wody w rzece, potoku, strudze lub kanale, spowodowana spiętrzeniem wody, np. wskutek przegrodzenia rzeki zaporą b) zespół budowli hydrotechnicznych (np. jaz, śluza itp.) umożliwiających pełne wykorzystanie spiętrzenia wody
starorzecze
jedno lub kilka dawnych zakoli rzeki, odcięte choćby częściowo od koryta, w którym nie płynie już nurt rzeki, w związku z tym zarastające i unikające zanikowi; starorzecza Wisły to wiśliska
szachownica
szypot składający się z wielkich głazów, między którymi trzeba płynąć slalomem
szypot
odcinek rzeki na całej szerokości i długości pokryty wystającymi ponad zwierciadło wody kamieniami
śluza
urządzenie stosowane w kanałach żeglugowych, umożliwiające przepływanie statków i barek między zbiornikami o różnych poziomach wody; zawiera jedną lub kilka komór ograniczonych ruchomymi zamknięciami
śryż
gąbczasta masa złożona z luźnych igiełek lodowych i wody; jego powstanie wiąże się z silnym przechłodzeniem wody na skutek wypromieniowania ciepła z wody do atmosfery, np. podczas bezchmurnych nocy; wokół cząstek materiału unoszonych przez wodę tworzą się kryształy lodu; na rzece pojawia się nagle i w ciągu kilku godzin może pokryć całą powierzchnię rzeki, płynąc z prądem, śryż zbija się w większe plastry a na skutek ocierania się, kształtuje w regularne krążki; środkowa część krążka zamarzając staje się krą
urządzenia wodne
budowle piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych
uskok
połączenie bystrz, progów, odwojów, szypotów, wirów, charakteryzujące się znacznym obniżeniem zwierciadła wody; najbardziej znanym uskokiem w Polsce był Ptasi Uskok na Dunajcu, obecnie na dnie Zalewu Czorsztyńskiego
zwara
falujący ślad na wodzie w kształcie litery V zwróconej rozwarciem w dół rzeki, wywołany ostrą sterczącą przeszkodą (np. kołek, szpiczasty kamień), dochodzącą w pobliże lustra wody lub nawet je przekraczającą

Literatura: Ryszard Ożyński, Locja kajakowa, Kraków 1982