Słownik kajakowy

Słownik zawiera podstawowe zwroty używane w kajakarstwie zamieszczone na tej witrynie.

akwen

określony obszar wodny oceanu, morza, jeziora, rzeki, zatoki; odpowiednik określenia „teren” w odniesieniu do lądu; w obrębie portu mor., przystani lub zatoki zw. akwatorium.

bystrze

każde gwałtowne przyspieszenie prądu; bystrza tworzą się w naturalnych i sztucznych zwężeniach koryta, w przerwach między wszelkiego rodzaju przeszkodami; woda na bystrzu tworzy fale, pieni się, cwałuje; na początku bystrza powierzchnia wody z reguły przybiera kształt tzw. warkocza, litery V zwróconej rozwartą częścią w górę rzeki; na bocznej granicy bystrza tworzy się rwąca smuga, tzw. chyżka; ponieważ na bystrzu woda jest najgłębsza, trzymanie się jego środka podczas spływania jest najbezpieczniejsze, oczywiście jeżeli fale nie są zbyt duże a kierunkiem docelowym nie jest przeszkoda, wówczas należy zejść z bystrza na chyżkę albo i dalej, choć to ostatnie wiąże się zazwyczaj z wpłynięciem do cofki

ciek

ogólne określenie wód płynących w wyraźnym, otwartym korycie

cofka

prąd odwrotny do kierunku w którym płynie rzeka, powstaje w wyniku odbicia masy wody od przeszkód, brzegu lub zawirowania mas wody; cofka występuje zwykle za przeszkodami przegradzającymi częściowo rzekę i wystającymi nad jej powierzchnię; granica między cofką a nurtem to chyżka (p. bystrze); cofka jest znakomitym miejscem do rozpoczęcia pływania lub zatrzymania kajaka; umiejętność korzystania z cofki w tym celu jest podstawową umiejętnością każdego kajakarza chcącego pływać po trudniejszych rzekach; niespodziewane wpłynięcie do cofki może skończyć się wywrotką

czytanie wody

rozpoznawanie przeszkód na podstawie wyglądu zwierciadła wody

dorzecze

obszar odwadniany przez system rzeczny składający się z rzeki gł. z dopływami

fiord

wąska, długa, często rozgałęziona i b. głęboka (do 1300 m) zatoka mor. powstała w wyniku zalania przez morze (najczęściej z powodu eustatycznego podnoszenia się poziomu morza po stopieniu się lodowców) dolnych części żłobów (dolin) lodowcowych

grzęda

kilka następujących po sobie progów skalnych

jaz

budowla regulacyjna na rzece, przegradzająca całe jej koryto, wyposażona w elementy służące piętrzeniu rzeki, często ruchome, takie jak opuszczane zastawki

kajakarstwo

dyscyplina sportowa obejmująca wyścigi na kajakach i kanadyjkach; także rodzaj turystyki wodnej

kanał

sztuczne koryto prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna co najmniej 1,5 m przy ich ujściu lub ujęciu

koryto rzeki

najniżej położona część doliny rzeki, w której ma miejsce stały przepływ wody

kra

zamarznięta woda mająca konsystencję lodu, powstaje z przemarzniętych krążków śryzu, kruszenia się lodu brzegowego i kruszenia się pokrywy lodowej

lepa

warstwa zbitego, przesączonego wodą śniegu, powstająca na rzece w czasie obfitych opadów śniegu

lód denny

lód powstający na dnie cieku podczas wypromieniowywania ciepła z dna koryta

nurt

warstwa w masie płynącej wody, która jest najszybsza; jej największa prędkość w porównaniu do pozostałej masy wody wynika z poruszania się jej w najgłębszej części koryta rzeki, a więc tam, gdzie opory podłoża są najmniejsze; nurt w obrębie koryta płynie serpentynami, które są tym większe, im niższy jest stan wody i bardziej łagodne łuki koryta; na ogół nurt trzyma się brzegu wklęsłego; płynąc linią nurtu, płyniemy najszybciej i najbezpieczniej, ponieważ jest to struga wody najgłębsza i najszybsza

odwój (walec wodny)

miejsce za progiem, w którym powierzchniowa warstwa wody cofa się w górę rzeki, zdarza się, że z odległości kilku metrów; jeżeli próg jest stosunkowo łagodny, występuje za nim z reguły odwój płytki, pod którym istnieje wyraźny strumień wody płynącej w dół rzeki; jeżeli próg jest pionowy, występuje za nim odwój głęboki, w którym woda wytraca całkowicie swoją energię i w związku z tym trudno z niego wypłynąć; odwoje głębokie tworzą się z reguły za każdym sztucznym progiem, dlatego progi tego rodzaju są zawsze niebezpieczne dla kajakarzy

oparzelisko

miejsce zawsze wolne od lodu w wyniku zasilania rzeki lub zbiornika wodnego cieplejszymi wodami gruntowymi

pokrywa lodowa

powstaje wskutek zamarznięcia wód stojących oraz na rzekach w wyniku zatrzymania się śryzu i łączenia się kry; może pokryć całą lub część powierzchni rzeki lub zbiornika wodnego

próg

naturalny lub sztuczny uskok dzielący w poprzek całe koryto rzeki; najczęściej występującym naturalnym progiem jest przemiał, na ogół jest on jednak mało wyraźny; ostrzej zaznaczone są progi powstałe wskutek przechodzenia w poprzek dna podłoża twardszego od przyległych (np. grzędy skalne); również progi sztuczne są dobrze widoczne; możliwość przepłyniecia kajakiem przez próg uzależniona jest od jego wysokości, ilości wody nad nim przepływającej (tzw. przewał) i długości i siły odwoju za progiem

rów

sztuczne koryto prowadzące wodę w sposób ciągły lub okresowy, o szerokości dna mniejszej niż 1,5 m przy ich ujściu

rzeka

naturalny ciek powstający z połączenia potoków lub wypływający z jeziora, źródła, mokradła (rzadziej)

spływ

przepłynięcie turystycznego szlaku wodnego; np. spływ kajakowy.

śródlądowe drogi wodne

wody powierzchniowe, na których, z uwagi na warunki hydrologiczne oraz istniejące urządzenia wodne, możliwy jest przewóz osób i towarów statkami żeglugi śródlądowej

spadek rzeki

stosunek różnicy wysokości między dwoma przekrojami poprzecznymi rzeki do długości odcinka mierzonego z biegiem rzeki między tymi przekrojami; stosunek ten określamy w promilach (‰) lub procentach (%); przykładowo jeśli zwierciadło wody na odcinku 1 kilometra obniżyło się o 50 cm to spadek rzeki wynosił 0,5‰ lub 0,05%; zasadniczo im większy spadek tym siła nurtu i trudność rzeki są wyższe

stopień wodny

skokowa różnica poziomów wody w rzece, potoku, strudze lub kanale, spowodowana spiętrzeniem wody, np. wskutek przegrodzenia rzeki zaporą b) zespół budowli hydrotechnicznych (np. jaz, śluza itp.) umożliwiających pełne wykorzystanie spiętrzenia wody

starorzecze

jedno lub kilka dawnych zakoli rzeki, odcięte choćby częściowo od koryta, w którym nie płynie już nurt rzeki, w związku z tym zarastające i unikające zanikowi; starorzecza Wisły to wiśliska

szachownica

szypot składający się z wielkich głazów, między którymi trzeba płynąć slalomem

szypot

odcinek rzeki na całej szerokości i długości pokryty wystającymi ponad zwierciadło wody kamieniami

śluza

urządzenie stosowane w kanałach żeglugowych, umożliwiające przepływanie statków i barek między zbiornikami o różnych poziomach wody; zawiera jedną lub kilka komór ograniczonych ruchomymi zamknięciami

śryż

gąbczasta masa złożona z luźnych igiełek lodowych i wody; jego powstanie wiąże się z silnym przechłodzeniem wody na skutek wypromieniowania ciepła z wody do atmosfery, np. podczas bezchmurnych nocy; wokół cząstek materiału unoszonych przez wodę tworzą się kryształy lodu; na rzece pojawia się nagle i w ciągu kilku godzin może pokryć całą powierzchnię rzeki, płynąc z prądem, śryż zbija się w większe plastry a na skutek ocierania się, kształtuje w regularne krążki; środkowa część krążka zamarzając staje się krą

urządzenia wodne

budowle piętrzące, upustowe, przeciwpowodziowe i regulacyjne, kanały i rowy, obiekty zbiorników i stopni wodnych, obiekty energetyki wodnej, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służące do wprowadzania ścieków do wód, mury oporowe, bulwary, nabrzeża, pomosty, przystanie, kąpieliska, stałe urządzenia służące do dokonywania przewozów międzybrzegowych

uskok

połączenie bystrz, progów, odwojów, szypotów, wirów, charakteryzujące się znacznym obniżeniem zwierciadła wody; najbardziej znanym uskokiem w Polsce był Ptasi Uskok na Dunajcu, obecnie na dnie Zalewu Czorsztyńskiego

zwara

falujący ślad na wodzie w kształcie litery V zwróconej rozwarciem w dół rzeki, wywołany ostrą sterczącą przeszkodą (np. kołek, szpiczasty kamień), dochodzącą w pobliże lustra wody lub nawet je przekraczającą

Literatura: Ryszard Ożyński, Locja kajakowa, Kraków 1982